рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рднाрд░рдд рдХे рдорд╣ाрди рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी, рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рдФрд░ рд╕рдд्рдп рд╡ рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдкुрдЬाрд░ी рдеे। рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рдд рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкिрддा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдоें рд╕рдд्рдп, рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдкрд░ рдЪрд▓рдХрд░ рджेрд╢ рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ों рдХी рдЧुрд▓ाрдоी рд╕े рдоुрдХ्рдд рдХрд░рд╡ाрдпा।
рдЧांрдзीрдЬी, рдЬिрди्рд╣ें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рднाрд░рдд рдХे рдорд╣ाрдирддрдо рдиेрддाрдУं рдоें рд╕े рдПрдХ рдеे। рдЙрдирдХा рдкूрд░ा рдиाрдо рдоोрд╣рдирджाрд╕ рдХрд░рдордЪंрдж рдЧांрдзी рдеा। рдЙрдирдХा рдЬрди्рдо 2 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 1869 рдХो рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХे рдкोрд░рдмंрджрд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рд╡рд╣ рдПрдХ рд╡рдХीрд▓, рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддा, рд░ाрдЬрдиीрддिрдЬ्рдЮ, рдФрд░ рд▓ेрдЦрдХ рдеे рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рдд рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рд╕े рдЖрдЬाрджी рджिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХिрдпा। рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдХा рдкाрд▓рди рдХिрдпा, рдЬिрд╕рдиे рд▓ाрдЦों рд▓ोрдЧों рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ी рдХिрд╕ी рднी рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдЬीрд╡рди рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा ЁЯУЭ
рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рднाрд░рдд рдоें рдкूрд░ी рдХी। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж, рд╡рд╣ рдХाрдиूрди рдХी рдкрдв़ाрдИ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЗंрдЧ्рд▓ैंрдб рдЧрдП। 1891 рдоें рднाрд░рдд рд▓ौрдЯрдиे рдХे рдмाрдж, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рд╡рдХाрд▓рдд рдХी। 1893 рдоें, рд╡рд╣ рдПрдХ рдХाрдиूрдиी рдоाрдорд▓े рдХे рд▓िрдП рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдЧрдП, рдЬрд╣ाँ рдЙрди्рд╣ें рдирд╕्рд▓ीрдп рднेрджрднाрд╡ рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рдЗрд╕ рдЕрдиुрднрд╡ рдиे рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рдмрджрд▓ рджिрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें рднाрд░рддीрдпों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХिрдпा рдФрд░ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдиाрдордХ рдПрдХ рдирдИ рд░рдгрдиीрддि рд╡िрдХрд╕िрдд рдХी।
ЁЯМН рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдХा рд╕ंрдШрд░्рд╖
рдбिрдЧ्рд░ी рд▓ेрдиे рдХे рдмाрдж рдЧांрдзी рдЬी рднाрд░рдд рд▓ौрдЯे, рд▓ेрдХिрди рдиौрдХрд░ी рдХे рд▓िрдП рд╡े 1893 рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдЪрд▓े рдЧрдП। рд╡рд╣ाँ рдЙрди्рд╣ें рд░ंрдЧрднेрдж рдФрд░ рдЕрди्рдпाрдп рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा।
рдПрдХ рдЯ्рд░ेрди рдоें рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рддीрдп рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें рдбिрдм्рдмे рд╕े рдмाрд╣рд░ рдлेंрдХ рджिрдпा рдЧрдпा।
рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдиे рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХी рджिрд╢ा рдмрджрд▓ рджी рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рдЕрд╣िंрд╕ा рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЖंрджोрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХिрдП।
рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें рднाрд░рддीрдпों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рд▓िрдП рд╕рдлрд▓ рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдП।
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓ाрдП рдЧрдП рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖंрджोрд▓рди ЁЯЗоЁЯЗ│
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рднाрд░рдд рдХो рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рд╕े рдЖрдЬ़ाрджी рджिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЖंрджोрд▓рди рдЪрд▓ाрдП। рдпрд╣ाँ рдЙрдирдХे рдХुрдЫ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖंрджोрд▓рдиों рдХी рд╕ूрдЪी рджी рдЧрдИ рд╣ै:
- рдЪंрдкाрд░рдг рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ (1917): рдпрд╣ рднाрд░рдд рдоें рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдкрд╣рд▓ा рдмрдб़ा рдЖंрджोрд▓рди рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдЪंрдкाрд░рдг рдЬिрд▓े рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдкрд░ рд╣ो рд░рд╣े рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЖрд╡ाрдЬ рдЙрдаाрдИ, рдЬिрди्рд╣ें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдЬрдмрд░рди рдиीрд▓ рдХी рдЦेрддी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдордЬрдмूрд░ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рдеा।
- рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди (1920-1922): рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ाрде рд╕рднी рддрд░рд╣ рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХो рдЦрдд्рдо рдХрд░рдиा рдеा। рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд▓ोрдЧों рд╕े рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░ी, рд╡िрджेрд╢ी рдХрдкрдб़ों рдФрд░ рд╕्рдХूрд▓ों рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा।
- рд╕рд╡िрдирдп рдЕрд╡рдЬ्рдЮा рдЖंрджोрд▓рди (1930): рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рджांрдбी рдоाрд░्рдЪ рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ, рдЬिрд╕рдоें рдЧांрдзी рдЬी рдиे рдирдордХ рдХाрдиूрди рддोрдб़рдХрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╡िрд░ोрдз рдЬрддाрдпा। рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрдиूрдиों рдХी рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा рдХрд░рдиे рдХा рд╕ंрджेрд╢ рджिрдпा।
- рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो рдЖंрджोрд▓рди (1942): рдж्рд╡िрддीрдп рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХे рджौрд░ाрди рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рд╕рдмрд╕े рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рдеा। рдЧांрдзी рдЬी рдиे "рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो" рдФрд░ "рдХрд░ो рдпा рдорд░ो" рдХा рдиाрд░ा рджिрдпा, рдЬिрд╕рдиे рднाрд░рдд рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рд▓िрдП рдЕंрддिрдо рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी।
рдпे рд╕рднी рдЖंрджोрд▓рди рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХे рд╕िрдж्рдзांрддों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеे, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рднाрд░рдд рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдПрдХ рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рднूрдоिрдХा рдиिрднाрдИ।
ЁЯТб рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрдЪाрд░
1. рд╕рдд्рдп (Truth)
рдЧांрдзी рдЬी рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рд╕рдд्рдп рд╣ी рдИрд╢्рд╡рд░ рд╣ै। рд╣рд░ рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рд╕рдЪ рдмोрд▓рдиा рдФрд░ рдИрдоाрдирджाрд░ी рд╕े рдЬीрдиा рдЙрдирдХा рдЬीрд╡рди рд╕िрдж्рдзांрдд рдеा।
2. рдЕрд╣िंрд╕ा (Non-Violence)
рд╡े рдоाрдирддे рдеे рдХि рд╣िंрд╕ा рдХिрд╕ी рднी рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдмिрдиा рд╣िंрд╕ा рдХे рднी рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
3. рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा
рдЧांрдзी рдЬी рдиे рд╡िрджेрд╢ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдФрд░ рдЦाрджी рдкрд╣рдирдиे рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджिрдпा। рдЙрдирдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рд╣ी рдордЬрдмूрдд рднाрд░рдд рдмрдиेрдЧा।
4. рд╕ाрджा рдЬीрд╡рди, рдЙрдЪ्рдЪ рд╡िрдЪाрд░
рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрджा рдЬीрд╡рди рдЬिрдпा рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдХो рджिрдЦाрдпा рдХि рдорд╣ाрдирддा рд╕ाрджрдЧी рдоें рд╣ै।
ЁЯз╣ рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░ рдоें рдпोрдЧрджाрди
⚫ рдЫुрдЖрдЫूрдд рдФрд░ рдЬाрддिрд╡ाрдж рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЖрд╡ाрдЬ़ рдЙрдаाрдИ।
⚫ рд╣рд░िрдЬрди (рджрд▓िрдд) рд╕рдоुрджाрдп рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХिрдпा।
⚫ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕рдоाрдирддा рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджिрдпा।
⚫ рдЧ्рд░ाрдо рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рджी — “рднाрд░рдд рдХी рдЖрдд्рдоा рдЙрд╕рдХे рдЧाँрд╡ों рдоें рдмрд╕рддी рд╣ै।”
ЁЯХп️ рдоृрдд्рдпु рдФрд░ рд╡िрд░ाрд╕рдд
30 рдЬрдирд╡рд░ी 1948 рдХो рдЧांрдзी рдЬी рдХी рд╣рдд्рдпा рдиाрдеूрд░ाрдо рдЧोрдбрд╕े рдиे рдХрд░ рджी। рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдмाрдж рдкूрд░ा рджेрд╢ рд╢ोрдХ рдоें рдбूрдм рдЧрдпा।рдЖрдЬ рднी рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ рдФрд░ рд╕िрдж्рдзांрдд рджुрдиिрдпाрднрд░ рдоें рд▓ोрдЧों рдХो рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрддे рд╣ैं।
рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдиे 2 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рдХो "рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд╣िंрд╕ा рджिрд╡рд╕" рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै।
ЁЯМП 2025 рдоें рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा
рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдоें рднी рдЧांрдзी рдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдмेрд╣рдж рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ैं:
рд╕рдд्рдп: рдлेрдХ рди्рдпूрдЬ़ рдФрд░ рдЧрд▓рдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рджौрд░ рдоें рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдХा рдкाрд▓рди।
рдЕрд╣िंрд╕ा: рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдирдлрд░рдд рд╕े рдмрдЪाрд╡।
рд╕्рд╡рджेрд╢ी: Made in India рдЙрдд्рдкाрджों рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा।
рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг: рд╕ाрджा рдЬीрд╡рди рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рд╕рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ।
рд╡िрд░ाрд╕рдд рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा ЁЯТм
рдЧांрдзीрдЬी рдХी рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣ рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдЖрдЬ рднी рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें рд▓ोрдЧों рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдоाрд░्рдЯिрди рд▓ूрдерд░ рдХिंрдЧ рдЬूрдиिрдпрд░ рдФрд░ рдиेрд▓्рд╕рди рдоंрдбेрд▓ा рдЬैрд╕े рдорд╣ाрди рдиेрддाрдУं рдиे рдЙрдирдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рд╕े рдк्рд░ेрд░рдгा рд▓ी। рдЧांрдзीрдЬी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкिрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। 30 рдЬрдирд╡рд░ी 1948 рдХो рдЙрдирдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджी рдЧрдИ, рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ рдФрд░ рдЖрджрд░्рд╢ рдЖрдЬ рднी рд╣рдоाрд░े рдмीрдЪ рдЬीрд╡िрдд рд╣ैं। рдЙрдирдХी рдЬрдпंрддी 2 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рдХो рдкूрд░े рднाрд░рдд рдФрд░ рджुрдиिрдпा рдоें рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд╣िंрд╕ा рджिрд╡рд╕ рдХे рд░ूрдк рдоें рдордиाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рдЧांрдзीрдЬी рдХा рдЬीрд╡рди рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рд╣рдоें рд╕िрдЦाрддे рд╣ैं рдХि рд╢ांрддि, рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдФрд░ рд╕рдд्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣рдо рджुрдиिрдпा рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рд▓ा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
ЁЯФЪ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рдд рдХे рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдкूрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдЬीрд╡рди рд╕ंрджेрд╢ рджेрддा рд╣ै рдХि рд╕рдд्рдп, рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХे рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЪрд▓рдХрд░ рд╣рд░ рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рд╕рдоाрдзाрди рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рд╣рдоें рдЙрдирдХे рдЖрджрд░्рд╢ों рдХो рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдоें рдЕрдкрдиाрдиा рдЪाрд╣िрдП рддाрдХि рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рджेрд╢ рджोрдиों рдЖрдЧे рдмрдв़ें।